چگونه پایان نامه کارشناسی ارشد بنویسیم

عزیزانی که در مقطع کارشناسی ارشد مشغول تحصیل هستند باید بدانند که چگونه پایان نامه کارشناسی ارشد بنویسند و در ابتدا باید با توجه به فعالیت هایی که قبلا و در دوران کارشناسی انجام داده اند موضوع را انتخاب کنند. فرض کنید که شخصی در زمینه پردازش تصویر و یا مدارات دیجیتال و یا نوشتن الگوریتم در رشته نرم افزار و یا هر زمینه دیگری دارای سابغه فعالیت و پژوهش است و حتی به صورت عملی نیز تجربیاتی در این زمینه دارد بنابراین انتخاب موضوع پایان نامه ارشد در آن زمینه کمک بسازایی در تسریع روند انجام پایان نامه و به نتیجه رسیدن آن دارد. مسلما داشتن تجربه و صرف زمان بسیار در یک موضوع منجر به یک نوآوری و قدمی جدید در ادامه تحقیقات و راهی نو برای دیگر محققان می شود. انجام پایان نامه توسط چنین شخصی منجر به تولید یک پایان نامه رتبه یک خواهد شد. در ادامه با رتبه بندی پایان نامه ها آشنا خواهیم شد.

به طور واضح کسانی که مشغول تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد هستند دو دسته اند :

1- آنهایی که می خواهند فقط مدرک ارشد را بگیرند.

2- کسانی که می خواهند به معلومات و تجربیاتشان اضافه شود و حتی در فکر دکتری نیز هستند.

اما دسته اول نیازی به سخت گیری زیاد ندارند (البته این روش به هیچ وجه توصیه نمی شود) و می توانند با انتخاب استاد مناسب و … پایان نامه خود را انجام دهند. البته نباید این حقیقت را کتمان کرد که شاید واقعا این دسته از عزیزان به دلیل انواع مشکلات مختلف زندگی و مشغله کاری وقت کافی برای تمرکز بر روی پایان نامه نداشته باشند.

اما روی سخن بنده با دسته دوم است که واقعا می خواهند راهی راکه آمده اند ادامه دهند و آینده کاری خود را نیز بر این مبنا قرار دهند. پایان نامه همانطور که در ابتدای متن نیز گفته شد در دوران ارشد آغاز نمی شود به عبارت دیگر هنگامی که شما در دوران کارشناسی هستید و بر روی موضوعی تحقیق می کنید و در ادامه نیز فعالیت های شما بر همان اساس ادامه پیدا می کند در حقیقت شما زمینه کاری و تحصیلی خود را دارید شکل می دهید. پس برای انتخاب موضوع حتما در زمینه ای کار کنید که دارای سوابغ پژوهشی هستید. اگر موضوعی را از صفر بخواهید شروع کنید بسیار زمانگیر می شود و شاید به نتیجه مطلوب نیز دست پیدا نکنید و اگرم پایان نامه شما در زمان معین انجام شود در طبقه بندی پایان نامه های رتبه دو یا  سه قرار می گیرد.

اما رتبه بندی پایان نامه به چه صورت است؟

بنده پایان نامه ها را به سه درجه یا رتبه تقسیم بندی می کنم:

• پایان نامه هایی که پس از انجام، دارای نتایجی هستند که از نظر علمی می توان به طور عامیانه گفت که علم را یک قدم به جلو می برند و تحولی در زمینه مربوطه ایجاد می کنند. موضوع این پایان نامه ها اگر قدیمی باشد، نتایج با استفاده از روشی نوین با فاصله بسیار زیاد از پژوهش های قبلی بهینه تر، کابردی تر و به صرفه تر از نظر هزینه است و همچنین قابل اجرا و ساخت است. در حالتی که موضوع جدید و بسیار خاص باشد و تا کنون کسی بروی آن کار نکرده باشد اگر نتایج اطمینان حاصل از به واقعیت پیوستن آن را بدهد، به عبارت دیگر اگر نتایج ملموس و باور پذیر باشد می تواند در دسته پایان نامه های برتر جا گیرد. مقالاتی که از اینگونه پایان نامه ها استخراج می شود علاوه بر چاپ در مجلات بسیار معتبر تا مدتها می تواند منبع معتبری برای تحقیق و پژوهش در آن زمینه باشد.
• پایان نامه هایی که دارای موضوع نسبتا به روز هستند و از نتایج قابل قبولی بر خوردارند. اینگونه پایان نامه ها نه آنقدر دارای نتایج خارق العاده هستند و نه دارای موضوعی کاملا استثنایی و ویژه که بتوان آنها را در رتبه اول جا داد. اما از خواندن مقداری از آن می توان فهمید که دانشجو بر روی آن کار و وقت صرف کرده است. مقالاتی که از این پایان نامه ها استخراج می شود می توانند دارای اعتبار باشند و در مجلات مناسبی چاپ شوند.
• اما دسته سوم پایان نامه هایی هستند که دنباله رو پایان نامه های دسته دوم هستند بدین معنا که دارای مو ضوعی کاملا تکراری حتی در جزئیات موضوع هستند. در این نوع پایان نامه ها سعی می شود که با تغییر قسمت هایی از موضوعات پیشین، کار جدید جلوه داده شود. مطالب بسیار شبیه به پژوهش های پیشین است و تغییرات عمده شاید در تعویض بخش کوچکی از الگوریتم و یا سخت افزار و شبیه سازی باشد. مقالاتی که از اینگونه پایان نامه ها استخراج می شود اگر بسیار خوب تدوین شوند می توانند در مجلاتی که دارای ایمپکت (Impact factor) پایین تر از یک هستند چاپ شوند.  

با توجه به رتبه بندی فوق عزیزان باید در ابتدا هدف خود را از تحصیل در مقطع ارشد مشخص کنند . و سوالات زیر را از خود بپرسند

آیا من بدون گرفتن مدرک ارشد دارای اعتماد به نفس کافی نیستم؟

آیا من بدون مدرک ارشد دارای جایگاه اجتماعی مناسب چه در میان اجتماع و چه خانواده و فامیل نیستم؟

نیاز من برای تحصیل در این مقطع چیست؟

آیا من نیز باید مانند سایرین باشم؟

چقدر بینش دقیقی از خود و رتبه تحصیلی خود به عنوان یک دانشجوی کارشناسی در دوران کارشناسی دارم؟

در واقع پاسخ به این سوالات می تواند دانشجویی را تولید کند که در دوره کارشناسی ارشد یکی از رتبه بندی هایی را که در بالا برای پایان نامه ذکر شد رقم زند. همه چیز به هدف، اراده و انگیزه شما بستگی دارد. حتی یک دانشجوی رتبه اول در دوران کارشناسی اگر انگیزه ای برای ارشد و ادامه تحصیل نمی بیند نباید این راه را ادامه دهد و در آن طرف نیز یک دانشجوی متوسط و حتی ضعیف در دوران کارشناسی اگر واقعا عزم، انگیزه و اراده لازم را داشته باشد می تواند در مقطع ارشد در بهترین دانشگاه مشغول تحصیل شود و از بهترین رتبه برخوردار شود. بنابراین همه چیز به شناخت شما از خودتان بستگی دارد.

پروپوزال:

نوشتن پروپوزال نیز باز می گردد به موضوع انتخاب شده بدین معنا که اگر شما واقعا روی موضوع تسلط دارید می توانید یک پروپوزال کامل و دقیق ارائه دهید که جای هیچ شک و شبهه ای به جای نگذارد. اما اگر موضوعی را انتخاب کرده اید که نمی دانید چگونه باید آن را انجام دهید و از تسلط کافی برخوردار نیستید بهتر است که پروپوزال به صورت کلی تر باشد و از ذکر جرئیات خودداری کنید زیرا در این صورت اگر شما روشی را در پروپوزال ارائه دهید و در عمل متوجه شوید که آن روش قادر نیست شما را به نتایج مطلوب برساند دچار دردسر می شوید. بنابراین می توانید کلیات روش را در پروپوزال عنوان کنید و از ذکر جزئیات خودداری کنید.

انجام پایان نامه:

پس از انتخاب موضوع و ارائه پروپوزال نوبت به انجام پایان نامه می رسد. در این مرحله دو حالت وجود دارد یا شما سمینار خود را در راستای پایان نامه انتخاب کرده اید که در این صورت بسیاری از راه را رفته اید و می توانید از مراجع و منابعی که در سمینار مورد بررسی قرار داده اید شروع کنید و آنها را شبیه سازی کنید. حتی در فصل دوم پایان نامه نیز در هنگام نگارش، می توانید از سمینار استفاده کنید. اما اگر موضوع پایان نامه کاملا متفاوت با موضوع سمینار است در این مرحله شما باید به دنبال مراجع معتبر برای بررسی و شبیه سازی باشید. پس از این مرحله نوبت به فرضیه تحقیق می رسد. در واقع شما در این مرحله ادعایی که در فرضیه تحقیق در پروپوزال کرده اید را باید به واقعیت تبدیل کنید و دیتا بیس خود را تولید و شبیه سازی کنید. پس از انجام شبیه سازی ها (البته شبیه سازی بیشتر در رشته های فنی مهندسی انجام می شود) نتایج را بدست می آورید و با تحقیقات قبلی مقایسه می کنید. در مرحله آخر نیز نگارش و تدوین پایان نامه است که از اهمیت خاصی برخوردار است به دلیل اینکه ممکن است روش و نتایج شما بسیار خوب و مطلوب باشد اما نگارشی ضعیف داشته باشید که این قدرت را نمی تواند منعکس کند. نکته قابل توجه دیگر نیز این است که در حین انجام شبیه سازی در هر مرحله (مقالات پیشین و فرضیه تحقیق) می توانید کار هایی را که انجام می دهید همان لحظه بنویسید اینکار بسیار به پایان نامه در زمان نگارش کمک می کند و روند نگارش سریعتر انجام می شود.  

دفاع:

جلسه دفاع بسیار حائز اهمیت است و می تواند در نمره پایان نامه تاثیر بسزایی بگذارد. عزیزان حتما باید در چندین جلسه دفاع شرکت کنند که با نحوه مدیریت زمان و سوالاتی که داوران می پرسند آشنا شوند. زمان برای ارائه یک پایان نامه بسیار محدود است بنابراین در جلسه دفاع باید اسلاید هایی که توضیح داده می شود حق مطلب را ادا کرده و دارای پیوستگی و روان باشند و کاملا مفهوم پایان نامه را حتی برای کسی که اولین بار است با موضوع سر و کار دارد در بر داشته باشد. شمرده صحبت کردن به فهم بهتر کمک می کند. در اسلاید ها توضیحات کمتری را قرار دهید و سعی کنید توضیحات را خودتان بدهید که نشان دهنده تسلط بر موضوع است. نشان دهید که پایان نامه از نتایج بهتری نسبت به موردهای پیشین برخوردار است البته نه به طور کاذب که اگر اینطور باشند داوران بلافاصله متوجه شده و این کار نه تنها مثبت نیست بلکه در نمره تاثیر منفی می گذارد.

 امیدوارم مطالب بالا راهنمایی کوچکی برای عزیزان در جهت تصمیم گیری چه برای ادامه دادن در مقطع ارشد و چه در انتخاب موضوع و انجام پایان نامه باشد.

با تشکر مهدی حیدریان